Napoleontische Heersers

Hortense de Beauharnais

Vergeten Koningin van Holland

Hortense Eugénie Cécile de Beauharnais (Parijs, 10 april 1783 — Slot Arenenberg in Thurgau, 5 oktober 1837) was Koningin van Holland
en de moeder van Keizer Napoleon III. Ze was de dochter van Alexandre de Beauharnais en Joséphine Tascher de la Pagerie, die na de executie van
haar echtgenoot hertrouwde met Napoleon Bonaparte. In 1802 werd zij uitgehuwelijkt aan Napoleons broer Lodewijk Napoleon en werd zo in 1806
Koningin van Holland. Het was een zeer ongelukkig huwelijk. In 1810 gingen de twee uit elkaar. Wel werden er drie zoons uit geboen, onder wie de
latere Keizer Napoleon III (van wie echter ook wel wordt beweerd dat Carel Hendrik Verhuell de eigenlijke vader is). Met haar minnaar Charles Joseph
de Flahaut kreeg ze nog een zoon, Charles Auguste Louis Joseph, die door zijn halfbroer Napoleon III in 1862 tot Hertog van Morny werd gemaakt.

Hortense de Beauharnais en Napoléon Karel

Van 1 juli tot 13 juli 1810 was zij regentes voor haar zoon Napoleon Lodewijk die door zijn vader tot Koning van Holland benoemd was. Na de verbanning van Napoleon in 1814 kon Hortense onder bescherming van tsaar Alexander I in Parijs blijven maar - ondanks het feit dat haar moeder en Napoleon waren gescheiden - steunde zij haar stiefvader na zijn terugkeer van Elba in 1815. Na diens definitieve ondergang ontvluchtte ze Frankrijk. Ze maakte reizen door Duitsland en Italië en kocht uiteindelijk het, slot Arenenberg in het Zwitserse kanton Thurgau waar ze tot haar dood in 1837 zou blijven wonen. Hortense kreeg samen met Lodewijk Napoleon drie kinderen: Napoleon Karel (10 oktober 1802 - 4 mei 1807). Napoleon Lodewijk (11 oktober 1804 - 17 maart 1831), Groothertog van Berg, korte tijd Koning van Holland. Karel Lodewijk Napoleon (20 april 1808 - 9 januari 1873), Keizer der Fransen. Zij was ook als componiste bekend, en schreef ± 140 'Romances', voor sopraan en piano of harp, waaronder het in de eerste helft van de negentiende eeuw erg populaire "Partant pour la Syrie". Partant pour la Syrie was van 1852 tot 1870 het Franse volkslied. De kunstzinnige Koningin kon ook goed tekenen; zij portretteerde Charles de la Bédoyère en ontwierp de versierselen van de Orde van de Unie. Op 23 juni vond de officiële intocht van het Koninklijk paar in Den Haag plaats. Die morgen nam de Koningin van Holland zich voor zich volledig in te zetten om haar onderdanen te geven wat er van haar verwacht werd.

Ze had de gracieuze beweging die haar moeder maakte als ze aan haar gasten werd voorgesteld vanzelf overgenomen; vriendelijk en belangstellend
met juist voldoende afstand om haar vorstelijke waardigheid op te houden. Ze reden onder een gebeeldhouwd poortje door en stonden stil op het
versierde Binnenhof, waar zich de middeleeuwse Ridderzaal verhief met twee bouwvallige torens en een gotisch roosvenster. Links ontwaarde ze de
hofkapel waarin het gebeente van de oudste Graven en Gravinnen van Holland rustte. Aangestaard door het toegestroomde volk stapte Hortense uit
haar Koets. De wind rukte aan haar japon en ze liep zo snel de beleefdheid het toeliet over de rode loper naar de zuidelijke vleugel,
die er nog nieuw uitzag.

In de schaduw van de arcaden bevond zich de poort naar een duistere hal vanwaar een trap naar de eerste verdieping leidde. Daar betrad ze de zaal
waarin ruim tien jaar geleden Prins Willem V van Oranje snikkend afscheid had genomen van zijn onderdanen. Kort daarna werd op dezelfde plaats
de eerste Nationale Vergadering van de Bataafse Republiek geopend. Nu stond er een troon voor Koning Lodewijk Bonaparte van Holland opgesteld.
Voor de Koningin was er geen troon. De Koning vond dat niet wenselijk. Ze moest plaatsnemen op een tribune.

Zij vond zichzelf stellig beter geschikt voor Koningin van dit toverland dan de goede, burgerlijke Julie, die er zich trouwens evenmin kon wennen in haar
rijk van moerassen en mist, zoals de Fransen ons land niet zeer welwillend noemden. De reputatie van Holland was waarlijk niet schitterend. Voltaire was
kort en krachtig em deed dat af in een woord "canaux". Schoelje! Nog meer dan thans waren allerlei legenden er over in omloop van pijpenrokende
heren en stovenlievende dames, van overdreven netheid in de huizen en verregaande zorgeloosheid voor de lichamen - men meende zelfs dat de zon er
nooit scheen en dat men er nooit rijden kon en steeds varen moest. Voor de Franse Prinsessen en edelvrouwen was Parijs de enige bewoonbare stad en elk verblijf daarbuiten stond gelijk met verbanning.

Hoe betreurde madame de Staël in de heerlijke natuur van Zwitserland, in de paradijsachtige omgeving aan het meer van Genève, de kleine beek of goot
die langs haar huis in de Rue de Bac te Parijs stroomde en voelde zij zich daar even ongelukkig als Ovidius, verre van Rome in de woeste Balkan!
Hortense, die hoogstwaarschijnlijk zo goed als niets wist over haar nieuw land, schreef onmiddellijk aan mevrouw Campan haar de boeken op te geven,
waarin zij allerlei aardrijk's- en geschiedkundige bijzonderheden kon vinden over Holland. De goede vrouw liet zich niet onbetuigd. Zij jubelde omdat
een van haar leerlingen tot Koningin was verheven. Zelf ging zij aan de studie en wist haar Koninklijke leerling veel te vertellen over de oorsprong van
de naam Holland - ter re creus - en niet een verbastering van Houtland - over de Stadhouders (sic), over het Huis Ten Bosch enz.

Alle boeken, die zij over ons land machtig kon worden, las of bladerde zij door. De lerares ergerde zich over een schrijver, die zich vrolijk maakte over
de geldzucht der Hollanders en zei dat bij hen de goudduivel, met tabakbladen gekroond, zetelde op een troon van kaas. Natuurlijk onthield zij Hortense
haar kostbare raadgevingen niet. Zij die beweerde de intiemste vertrouwde geweest te zijn van Marie Antoinette en die zij ook menigmaal van raad diende.
Helaas! door de rampzalige Koningin tot haar eigen ongeluk werd dat maar al te vaak niet opgevolgd. Spoedig maakt zij zich ongerust dat Hortense zich
wat al te gemakkelijk van haar taak afmaakte. Waarheid was, dat de nieuwe Koningin volstrekt geen lust had haar vochtig,
mistig koninkrijk te bezoeken.

Het liefst was zij Koningin van Holland geweest in Parijs. Hortense zocht naar allerlei voorwendselen om Lodewijk alleen te laten gaan. Het was niet
zo gek op zij somde het wel op; haar gezondheid, de slechte verstandhouding tussen haar en haar man, haar vrees dat hij, wanneer zij zich geheel in
zijn macht bevond, haar zou mishandelen en vervolgen naar hartelust. Daar had Hortense geen zin in en vroeg verlof zich in een klooster te mogen
terugtrekken dan een leven voort te zetten dat haar slechts verdriet en tranen bracht. Napoleon, lang niet ongevoelig voor vrouwentranen, was er
wel door getroffen maar hij liet zich niet ompraten. Hij hoopte juist dat het verlaten van Parijs gunstig zou werken op beider gemoed. Zij waren meer
aan zich zelf overgelaten, moesten bij elkander steun en troost zoeken, misten kwade invloeden, die in hun huishouden onenigheid brachten.

De bevallige Hortense met haar aangeboren majesteit en lieftalligheid zou veel eerder de harten der Hollanders winnen dan de linkse, ziekelijke Louis,
die zich zoo moeilijk kon geven en door zijn stugheid velen afstootte. De Keizerlijke politiek eiste Hortense's aanwezigheid in Holland, en waar politiek
sprak liet Napoleon 't gevoel zwijgen. Hij beval haar te vertrekken en zij moest gehoorzamen hoe ongaarne ook. Holland bood op het ogenblik dat Louis
en Hortense er hun plechtige intocht deden geen aangenaam schouwspel. Alles was er doods en vervallen. De havens, eens zo druk en levendig door
de vele schepen die uit de gehele wereld daar samen kwamen, waren thans stil en verlaten. De kaden lagen er doods bij en er was geen arbeider te
bekennen. De grote magazijnen, vroeger de stapelplaatsen van Oost en West,waren gesloten.

De meeste winkels grijnsden met hun gesloten blinden den voorbijgangers aan. Niemand had lust tot kopen en verkopen; de een miste geld, de ander
de koopwaren. Het gras groeide in de straten; alles scheen stil te staan. Alle vertier en beweging was verdwenen, alle leven opgeschort.
Een boze toovenaar scheen zijn staf gezwaaid te hebben over het ongelukkige land om het in de ban van de slaap te doen verzinken. Alleen in den Haag,
waar de regering zetelde, zag men nog een schijn van leven. Ook daar heerste geen vrolijkheid. Alle weelde was verbannen, de adellijke familie's die nog
niet geheel geruïneerd waren door de ongunstige tijden leefden zeer eenvoudig en teruggetrokken. De Gezanten der vreemde mogendheden vertoonden
nog slechts enige statie en gaven nu en dan feesten, waarop men zijn best deed zich een weinig te amuseren.

Om haar gemis van schoonheid noemden vriendelijke zielen haar gaarne mademoiselle "Cochelaide". Zij heeft gedenkschriften
nagelaten, waarin haar bewondering voor Hortense, zo niet haar vergoding, soms de grenzen van het gepaste te buiten gaat en die men dus slechts
met het grootste voorbehoud kan vertrouwen. Eindelijk Hortense's aalmoezenier - de abbé Bertrand, dien zij ook nog kende van het pensionnaat van
mevrouw Campan, waar hij de geestelijke raadgever was geweest.Later, na de val van het keizerrijk, bleef hij bij haar als gouverneur van Prins Louis,
de latere Keizer Napoleon III. De meeste van deze hofbeambten waren getrouwd en bijna allen gekozen uit de oude Adel.
Hortense, de royalistische Koningin, zooals 't heette, hechtte nog steeds aan titels en geslachtsbomen.

Zij kon niet vergeten dat zij een geboren Gravin of Markiezin was. Napoleon vond dit niet onaangenaam; hij zag gaarne rondom zijn stiefdochter dien
goeden toon en de distinctie, welke hij bij zijn eigen familie noode miste. De uniformen waren ook door de Koning gekozen De grootofficieren droegen
groen met goud borduursel, de kamerheeren rood en goud, de stalmeesters en de prefect van het paleis blauwen goud. De Koninklijke lijfwacht had een
uniform van wit laken met karmozijnrode opslagen; dit was ook de lievelingsdracht van de Koning. Toen de Vorsten in hun nieuw land aankwamen, moesten zij spoedig ondervinden dat de vreugde over hun verheffing lang niet algemeen was.
Rotterdam weigerde hun de sleutels der stad aan te bieden. De Hollanders vonden de stoet Fransen, die zij meebrachten te groot en meenden
dat het gepaster zou geweest zijn zich meer te omringen met hun nieuwe onderdanen. Zij hadden gehoopt dat hun Koning een voorbeeld zou nemen aan het vroegere tamelijk burgerlijke hof der Oranje's; de Fransen echter wensten niets liever dan hier in het klein het Keizerlijke hof te kopieeren. Vandaar reeds dadelijk allerlei wrijvingen en onaangenaamheden, waaraan pas een einde kwam toen Lodewijk aan de Admiraal Verhuell opdroeg met de grootmeester de Senégras zijn personeel naar algemeen genoegen te regelen. De Koninklijke familie nam eerst haar intrek in 't huis Ten Bosch, waar zij met zeer veel hoofsheid de deputatie's der verschillende lichamen ontvingen Koningen Koningin toonden in het beantwoorden der redevoeringen veel tact en maakten een gunstigen indruk.

Zij voelden, dat zij voet voor voet de liefde van hun republikeins onderdanen moesten winnen en zich doen vergeven dat zij hun eigenlijk door de kracht der omstandigheden waren opgedrongen. Na enige dagen verblijf in het lustslot van Amalia van Solms deden Hunne Majesteiten hun plechtige intocht in den Haag. Lodewijk ontstemde voor 't eerst zijn Keizerlijken broeder door de Franse troepen, die in Den Haag gekampeerd waren, niet als geleide te willen hebben. Hij wilde niet geëscorteerd door vreemde soldaten zijn hoofdstad binnentrekken en ontnam hierdoor aan zijn intocht veel plechtigheid.

Een groot karakter, diepe godsdienstige beweegredenen bij gebrek aan innige liefde hadden een vrouw misschien in staat gesteld het hart van den "lamme" Koning - zooals zijn onderdanen hem s o t t o v o c e noemden - te winnen. Zijn achterdocht te bestrijden en de donkeren levenskijk te
op te fleuren. Maar Hortense, hoe lief en aantrekkelijk ook, was te oppervlakkig en te veel met zichzelf ingenomen en innerlijk niet sterk en niet vroom genoeg om zulk een verovering te willen beproeven. Noch haar opvoeding, noch haar omgeving of levensopvatting hadden haar op een voldoende hoog standpunt geplaatst om vóór alles zich zelf te vergeten en te trachten haar man op zijn wijze gelukkig te maken. In deze maanden fluisterde men ook,
dat Louis zijn vrouw reden gaf tot jaloezie door zijn oplettendheden jegens een van haar hofdames, mevrouw Huyghens, geboren Löwendal, een mooie, geestige en eerzuchtige vrouw. Hoe onverschillig Hortense ook tegenover haar man mocht zijn, ontrouw van hem was haar ondragelijk.

Misschien ook was het haar doel hem die haar met zijn achterdocht vervolgde, op haar beurt van schuld te overtuigen - zij nam de zaak, die misschien in den grond onbetekenend maar door lasteraars aangedikt was, zeer hoog op. Als freule Löwendal, werd verteld, had mevrouw Huyghens in Kopenhagen, waar haar vader gezant was geweest, aanleiding gegeven tot praatjes. De Koningin benoemde een commissie, bestaande uit aanzienlijke Nederlanders
om in Denemarken om het gedrag van haar hofdame te onderzoeken. Het scheen een intrige met een Deense Prins te betreffen. De commissie vertrok en met veel kosten werd het onderzoek daar geleid alsof het een staatsbelang gold. Het merkwaardigste was zeker dat de Koning, van alles op de hoogte, niets deed om de dwaze onderneming te beletten. Het rapport van de ambassade scheen niet gunstig te luiden, want mevrouw Huyghens verliet het hof en zij in behoeftige omstandigheden haar leven eindigde.

De andere Hollandse hofdames namen Hortense dit krasse optreden kwalijk. Het waren de dames Clifford, van Heeckeren en van de Poll, die haar ernstig hadden afgeraden zulke maatregelen tegen hun landgenote te nemen. Hortense werd meer en meer ongelukkiger binnen haar huwelijk. Beide echtelieden brachten meer tijden buiten hun echterlijk sponde door met anderen dan erin. Deze situatie kon niet zo langer doorgaan en de Koningin sprak er met haar stiefvader Napoleon over en met goede vriendinnen. Napoleon wilde niets weten van een echtscheiding tussen haar en Lodewijk Napoleon. Neen, ze moesten door te gaan op de ingeslagen weg, zo vond de Franse Keizer en dienden daarmee zijn idealen.

Die waren belangrijker dan het geluk van Hortense. Staatsbelang prevaleerde nu eenmaal en tesamen met alle broers, neven en nichten had Napoleon zijn zaakjes goed voor elkaar. Dat was ook zijn opzet geweest. Terug in Den Haag verslechterde de relatie tussen Hortense en Louis zienderogen. Steeds vaker kwam het tot felle woordenwisselingen, en ten slotte leefden zij in hetzelfde paleis zoveel mogelijk gescheiden. Enkele stuntelige en ontactische toenaderingspogingen van de Koning liepen op niets uit. Hortense zag alleen Louis’ ziekelijke achterdocht en jaloezie die het leven aan het hof steeds verder insnoerden in een verstikkend protocol. In haar Mémoires noemde zij zichzelf ‘een gevangene in dat paleis’. Aanvankelijk deed Hortense haar best haar taak
als Koningin naar vermogen te vervullen. Zij woonde officiële plechtigheden en festiviteiten bij, bezocht geregeld de lokale middenstand en kocht in
Den Haag en Amsterdam voor aanzienlijke bedragen aan kostbare stoffen en sieraden.

Eindelijk had Hortense haar doel bereikt: zij was Koningin van Holland in Parijs. Met haar titel nam zij een vooraanstaande plaats in aan het
Keizerlijk hof en zij genoot van wat de Franse hoofdstad op het gebied van kunst en vermaak te bieden had. Het is daarom niet verwonderlijk dat
Holland in Hortense's gedachten spoedig naar de achtergrond verdween. Al met al zou de Koningin drie jaar in Frankrijk blijven. Louis drong niet meer
op haar terugkeer aan, omdat hij zijn huwelijk als definitief beëindigd beschouwde. Verzoeken van beiden om een echtscheiding werden evenwel door de
Keizer afgewezen. In 1810 kwam aan Hortense's zorgeloze bestaan in Parijs een einde. Napoleon – inmiddels zelf wel gescheiden van Joséphine – was in april van dat jaar in het huwelijk getreden met de Oostenrijkse aartshertogin Marie-Louise van Habsburg.

Hij vond het vanaf dat moment beter dat de dochter van zijn ex-echtgenote niet langer prominent aan het hof in Parijs verbleef en dwong haar zich weer
bij Louis in Holland te voegen. Zodoende keerde Hortense op 14 april 1810 terug in ‘haar’ koninkrijk. In het Koninklijk Paleis in Amsterdam werd echter
onmiddellijk duidelijk welke positie zij naast de koning zou innemen. Alleen naar buiten toe moesten zij als koninklijk paar optreden, binnenskamers
wenste Louis hun samenzijn tot het absolute minimum te beperken. Eenzaam en doodongelukkig sleet Hortense haar dagen in Amsterdam, totdat haar
doktoren besloten ‘verandering van lucht’ voor te schrijven. Uiteindelijk stond Louis haar toe in Frankrijk te gaan kuren.
Zo kon zij tot haar grote opluchting op 1 juni 1810 Holland verlaten.

‘Naarmate ik dichter bij de Franse grens kwam, voelde ik mij herboren worden’, zou zij later in haar Mémoires noteren (II, 82). Een maand later vernam
Hortense in haar Franse kuuroord dat Louis geheel onverwachts troonsafstand had gedaan en zijn koninkrijk hals over kop had verlaten.
Voor haar was daarmee ‘de Hollandse nachtmerrie’ ten einde. Aangezien Napoleon in 1810 niet verlangde dat Hortense zich bij haar in ongenade
gevallen echtgenoot zou voegen, kon zij in Parijs haar oude leefwijze hervatten. De inlijving van Louis’ koninkrijk bij Frankrijk belette haar weliswaar
aan het hof nog langer deze titel ‘Reine de Hollande’ te voeren, maar de Keizer stond haar wel toe zich voortaan officieel ‘La Reine Hortense’
te laten noemen. Onder deze nieuwe omstandigheden kon zij eindelijk toegeven aan de gevoelens die zij al sinds 1804 heimelijk koesterde voor de
stafofficier Auguste Graaf de Flahaut. Op 21 oktober 1811 werd uit deze romancein het diepste geheim een zoon, Charles, geboren, die later bekend
zou worden als de Hertog van Morny.

Na Napoleons nederlaag bij Waterloo in juni 1815 was Hortense gedwongen Frankrijk te verlaten. Na vele omzwervingen vestigde de ballinge zich met
haar zoon Louis-Napoléon, in 1817 in Zwitserland, in de villa ‘Arenenberg’ aan het Meer van Konstanz. Van daaruit maakte Hortense vele reizen,
vooral naar Italië, waar haar tweede zoon, Napoléon-Louis, bij zijn vader verbleef. Haar zoons waren Hortense's oogappels, en zij was dan ook vol
zorg over hun deelname in 1831 aan de – bloedig neergeslagen – opstand van de Italianen tegen hun Oostenrijkse overheersers, waarbij inderdaad
Napoléon-Louis het leven liet. Diezelfde bezorgdheid toonde zij opnieuw in 1836 toen Louis-Napoléon een jammerlijk mislukte machtsgreep ondernam
in Frankrijk. Het jaar daarop overleed Hortense op 54-jarige leeftijd in ‘Arenenberg’ aan baarmoederhalskanker. Zodoende beleefde zij niet meer dat
haar enig overgebleven zoon tenslotte toch nog de macht in Frankrijk in handen kreeg: eerst in 1848 als president van de Tweede Franse Republiek
en daarna in 1851 – na een staatsgreep waarbij zijn halfbroer,de Hertog van Morny, hem trouw terzijde stond – als Keizer Napoleon III.

Formeel gezien was Hortense de Beauharnais de eerste Koningin van Holland. Dat dit feit maar al te vaak wordt vergeten, kan niet alleen worden
toegeschreven aan de dominante orangistische geschiedvisie op de wording van de nationale monarchie, die voor de Franse wortels daarvan geen plaats
wenst in te ruimen. Ook Hortense zelf is hieraan debet. Terwijl in Louis’ leven het vierjarig koningschap een centrale plaats innam, was ‘Holland’
voor zijn echtgenote niet meer dan een onaangename, maar zeer kortstondige episode. In tegenstelling tot de Koning heeft Hortense in ons land geen enkele rol
gespeeld en geen sporen nagelaten, zeker niet in de harten van haar onderdanen. Haar verblijf hier, dat vooral door haar onwil en onvermogen samen
te leven met haar echtgenoot nauwelijks zesenhalve maand duurde, bleef nagenoeg onopgemerkt.

Home

© 2008-2021 : All Rights reserved. De Huizen van Oranje en Nassau
Developed and powered by: Henri, Webmaster.
Bronvermelding